در این مطلب می‌خواهیم خلاصه‌ای از کتاب رنگ یوهانس ایتن را برای شما بازگو کنیم. به طور کلی  این اثر در طراحی از جمله دکوراسیون و معماری داخلی کاربرد دارد. در این کتاب به مسائلی از جمله فیزیک رنگ، ذات و نمود رنگ ها، کیفیت ذهنی رنگ، نظریه طرح رنگ، کمپوزیسیون و هارمونی و کنتراست رنگ‌ها می‌پردازد.

فیزیک رنگ

اسحاق نیوتن در سال 1676 با استفاده از یک منشور بلورین مثلث القاعده، نور سفید خورشید را به طیفی از رنگ‌ها تجزیه کرد. چنین طیفی شامل همه‌ی رنگ‌های رنگین کمان بجز ارغوانی است.

این رنگ ها به علت خاصیت انکسار پدید می آیند. راه های فیزیکی دیگری نیز برای ایجاد رنگ وجود دارد که می‌توان از تداخل، پراش، پلاریزاسیون و فلورانس نام برد.

اگر رنگ‌های طیف را به دو گروه، مثلا قرمز، نارنجی ،زرد و همین‌طورآبی، سبز و بنفش تقسیم کنیم و رنگ‌های هر گروه را با ذره بین متمرکز سازیم، از تجمع هر گروه، رنگی خاص حاصل می‌شود. اگر این دو رنگ خاص را ترکیب کنیم. دوباره نور سفید پدید می‌آید. دونوع نور رنگی که ترکیبشان نور سفید ایجاد می‌کند، مکمل نامیده می‌شوند.

ذات و نمود رنگ‌ها

ذات رنگِ ماده رنگی قابل تجزیه و قابل شناخت است که هم از نظر فیزیکی و هم از نظر شیمیایی، مغز و چشم انسان به آن محتوا و مفهومی انسانی می‌دهد.

چشم و مغز از طریق کنتراست به درک مشخص می رسند. درجه‌ی تیره روشنی یک رنگ کروماتیک را می توان با یک رنگ آکروماتیک- سیاه، سفید، خاکستری- ویا با یک یا چند رنگ کروماتیک دیگر اندازه گرفت. ذات و نمود رنگ تنها زمانی بر هم مطبق می‌شوند که هماهنگی رنگی وجود داشته باشد. در موارد دیگر تبدیل به نمودی جدید می شود.

نظریه ی طرح رنگ

نظریه ساختمان بندی رنگ، اصولی از نمودهای رنگ است که به طور تجربی به دست می‌آید.

پس هر طرح یا نقشه‌ی حساب شده‌ای، عنصر حاکم نخواهد بود و این احساس یا درک مستقیم است که بر آن ارجحیت می‌یابد، در دریایی غیر عقلانی و متافیزیکی جولان می‌دهد و تابع قوانین قواعد ریاضی نیست. ساختمان آزادانه‌ی ذهنی به وسیله‌ای تبدیل می‌شود که ما را به دروازه‌ی این واقعیت هدایت می کند.

کمپوزیسیون

کمپوزیسیون در رنگ‌ها به معنای کنار هم قرار دادن دو یا چند رنگ به نحوی است که با هم اکسپرسیون مشخص و معینی را ایجاد کنند. انتخاب رنگ‌ها، موقعیت نسبی آن‌ها، محل و جهت آن‌ها در کمپوزیسیون، شکل بندی یا نقوش هم زمان، وسعت و ارتباط کنتراست آن ها، عوامل مشخص اکسپرسیون هستند.

ایجاد تعادل در توزیع رنگ ها، از مهم‌ترین اهداف کمپوزیسیون است. برای تعیین ارزش‌های چپ و راست در یک تابلو، اول خود بدن را مورد توجه قرار می‌دهیم. بخش چپ بدن ما معمولا منفعل و قسمت راست آن فعال است. راست میل به جلو و بالا دارد در حالی که چپ، میل به عقب و پایین دارد. بسیاری از نقاشی‌ها با آکسان، در طرف چپ و پایین شروع می‌شود و حرکت آن به سوی سمت راست بالا صورت می گیرد.

هارمونی و کنتراست رنگ‌ها

در بررسی خصوصیات نمود رنگ می‌توان هفت نوع کنتراست کشف کرد. این کنتراست‌ها به قدری با هم متفاوتند که هر یک باید جداگانه مطالعه شوند. هرکدام از آن‌ها از نظر خصوصیت، ارزش هنری، تاثیر بصری، بیانی و نمادی منحصر به فردند و در مجموع، با هم پایه و اصول رنگ‌بندی را تشکیل می‌دهند.

کنتراست‌های هفت‌گانه‌ی رنگ به شرح زیر است:

1. کنتراست فام

2. کنتراست تیره روشن

3. کنتراست سرد- گرم

4. کنتراست مکمل

5. کنتراست هم‌زمانی

6. کنتراست اشباع

7. کنتراست وسعت

کنتراست فام

 ساده‌ترین کنتراست هفت‌گانه‌ی رنگ است. این کنتراست به تبحر زیادی در دید احتیاج ندارد. زیرا با رنگ ها، در نهایتِ درخشش پدید می‌آید. چند نوع مشخص از ترکیبات آن عبارتند از:

• زرد، قرمز، آبی

• قرمز، آبی، سبز

• آبی، زرد، بنفش

• سبز، بنفش، قرمز

• بنفش، سبز، آبی، نارنجی و سیاه.

درست همان‌طور که سیاه و سفید شدیدترین کنتراست تیره و روشنی را نشان می‌دهد، زرد، قرمز و آبی نیز منتهای شدت کنتراست فام را بازگو می کند. شدت کنتراست فام زمانی کاهش می‌یابد که رنگ‌های آن از سه رنگ اصلی دور شوند.

کنتراست تیره روشنی

روز و شب، نور و تاریکی، دو پدیده‌ای اساسی و مهم در زندگی انسانند. برای نقاش قوی ترین وسیله بیان نوروتاریکی، رنگ‌های سفید و سیاهند. تاثیر سیاه و سفید کاملا متضاد است و حوزه‌ی خاکستری‌ها و رنگ‌های کروماتیک در بین آن‌ها قرار می‌گیرد. پدیده‌ی نور و تاریکی، هم در سیاه، سفید و خاکستری و هم در رنگ‌های خالص باید کاملا مطالعه شود. زیرا در کار هنری، راهنمای ارزشمندی است.

کنتراست سرد- گرم

شاید عجیب باشد که با مشاهده‌ی رنگ، احساسی از گرما یا سرما در انسان پدید می آید، از نظر عینی آبی- سبز جریان خون را کند، و قرمز- نارنجی، آن را تند می کند. در رنگ‌آمیزی فضای داخل، کنتراست سرد- گرم دخیل است. خصوصیات رنگ‌های سرد و گرم برای رنگ درمانی در بیمارستان‌ها حائز اهمیت است.

کنتراست مکمل

وقتی به دو رنگ مکمل می‌گوییم که مخلوط آن‌ها سیاه- خاکستری خنثی ایجاد کند. ترکیب دو نور رنگی مکمل، نور سفید به وجود می‌آورد. دو رنگ مکمل، زوج عجیبی تشکیل می‌دهند.، آن‌ها متضاد هستند و در عین حال به هم نیاز دارند. وقتی این دو رنگ در کنار هم قرار می‌گیرند وضوح همدیگر را به بیشترین درجه‌ی خود می‌رسانند و وقتی با هم مخلوط می شوند، همانند آب و آتش همدیگر را ازبین می‌برند.

هر رنگی فقط دارای یک رنگ مکمل است.

کنتراست هم‌زمانی

کنتراست هم‌زمانی از این حقیقت ناشی می‌شود که چشم با مشاهده‌ی هر رنگ، به طور هم‌زمان به مکمل آن نیاز پیدا می کند و در صورت عدم حضور این مکمل، خود به خود آن را ایجاد می کند. به دلیل این حقیقت است که اصل اساسی هماهنگی رنگ، شامل و مستلزم قانون مکمل‌هاست. رنگ مکملی که در اثر هم زمانی ایجاد می‌شود، به صورت احساس در چشم بیننده پدید می‌آید، حضور عینی ندارد و نمی توان از آن عکس گرفت.

کنتراست هم‌زمانی را می‌توان از طریق استدلال با کنتراست پی در پی یکی دانست.

کنتراست اشباع

درجه‌ی خلوص رنگ را اشباع یا کیفیت می‌گویند. کنتراست اشباع، کنتراست بین رنگ‌های خالص یا پرتوان، ناخالص و ضعیف است. رنگ‌های منشور که در اثر تجزیه‌ی نور سفید حاصل می‌شوند، رنگ‌هایی با بالاترین درجه‌ی خلوص و اشباع هستند.

در میان رنگ‌های نقاشی نیز رنگ‌هایی با منتها درجه‌ی خلوص وجود دارد.

کنتراست وسعت

کنتراست وسعت در مورد ارتباط اندازه‌ی سطوح دو یا چند رنگ نسبت به هم است. این کنتراست، کنتراستی بین کم و زیاد ویا کوچک و بزرگ است.

رنگ‌ها می‌توانند با هر وسعتی کنار هم قرار بگیرند.، اما باید جست و جو کنیم که بهتر است چه نسبت کمی بین دو یا چند رنگ وجود داشته باشد تا متعادل شوند و هیچ یک از آن ها برجسته تر از دیگری نباشد.

نیروی هر رنگ خالص را دو عامل مشخص می کند که یکی از آنها، روشنی و دیگری وسعت است. برای تخمین میزان روشنی یا تیرگی رنگ‌های خالص باید آن‌ها را در زمینه ی خاکستری خنثی با هم مقایسه کنیم. با این عمل پی می‌بریم درجه روشنی همه رنگ‌ها یکی نیست.

مطالعه ی جدی رنگ‌ها، وسیله‌ای عالی برای پرورش انسان است زیرا درک ضروریات درون را آسان می‌کند. برای دسترسی به آن‌ها، شناخت قوانین پایدار تمام نیروهای طبیعت لازم است. شناخت ضروریات، رها کردن هوای نفس و پرداختن به خلاقیت، یعنی انسان شدن!

برای مطالعه‌ی بیشتر در مورد هارمونی و کنتراست رنگ‌ها می‌توانید کتاب هنر رنگ یوهانس ایتن را تهیه کنید. اگر این مطلب برای شما مفید بوده‌است می‌توانید دیگر مطالب وبلاگ طرح تو طرح را مطالعه کنید.

 برای ارتباط با کارشناسان طرح تو طرح و دریافت مشاوره، روی دکمه زیر کلیک کنید.

درخواست مشاوره

نویسنده: فاطمه محمدخانی