سبک معماری گوتیک | هنر خشمگین و متفاوت

معماری گوتیک، یکی از سبک‌ها و دوره‌های تاریخی معماری است. این یک سبک مذهبی است که همواره در خدمت کلیسا بوده‌است

آغاز پیدایش هیچ‌یک از شیوه‌های معماری را به دقت شیوهٔ گوتیک، نمی‌توان تعیین کرد. هنر معماری گوتیک در میان سال‌های 1137 و 1144 (میلادی) در جریان بازسازی کلیسای سن-دنی فرانسه پا به عرصه وجود گذاشت و تا اواسط قرن شانزدهم میلادی در اروپا معمول بود. هنر گوتیک در میان دو دورهٔ هنر رمانسک و رنسانس واقع شده‌است و تا قبل از دورهٔ مدرن، گوتیک به عنوان یک صفت منفی به کار می‌رفت و فیلاریته از آن به عنوان هنر فلاکت‌زده یاد می‌کند. سبک معماری جورجیا الهام گرفته از این سبک، در سال‌های 1720 تا 1840 در کشورهای انگلیسی زبان شهرت یافت

دورهٔ گوتیک در فرهنگ جهان دوران استیلای مذهب و بالاخص کلیسا، بر جوامع بوده‌است. نوع ارتباطات در آن دوران به صورت عمودی تعریف می‌شد. بدین معنا که تمام ابعاد و جنبه‌های زندگی در جهت خداوند و برای خداوند تعریف می‌شد. این الگو در معماری آن دوران خود را به صورت فلش‌های رو به بالا (به سمت خداوند) نشان داده‌است. دورهٔ گوتیک با ظهور اومانیسم پایان یافت. البته عده‌ای دورهٔ رنسانس را دشمن گوتیک می‌دانند.

یکی از ویژگی‌های معماری گوتیک، قوس نوک تیز است. این نوع طاق قبل از این‌که در معماری قرون وسطی به‌کار گرفته شود، در خاورمیانه، در معماری اسلامی استفاده می‌شد. در نتیجه به‌نظر می‌رسد که معماری شرق نزدیک و خاورمیانه برای بناهای فرانسه مانند کلیسای جامع Autun الهام‌بخش بوده‌است. در غیر این صورت طاق به سبک رومی هست.

قوس‌های نوک تیز به‌طور گسترده در تزئین گذرگاه طاقدار کور رومی نیز رخ می‌دهد که در آن قوس‌های نیم‌دایره با یک الگوی تزئینی ساده همدیگر را می‌پوشانند و نوک‌های تیز به صورت تصادفی در طراحی پیش می‌آیند. در این سبک ستون‌ها به وضوح در دل سازه‌ها قابل مشاهده هستند. نمای ساختمان‌ها متفاوت از دیگر سبک‌ها دارای طراحی غیرهمسان و خط‌کشی نشده است.

در سال 1550 جورجو وازاری نخستین‌بار اصطلاح گوتیک را به شکل واژه‌ای برای تمسخر آمیز توصیف کردن هنر و معماری دورهٔ سده‌های میانه پسین به کار برد و آن را به گوت‌ها نسبت داد یعنی آن را «هولناک و بی‌فرهنگ» معرفی کرد. هنر گوتیک از فرانسه آغاز شد و به انگلستان، اسپانیا و آلمان راه یافت. این دوران در کنار دوران رومانسک شاهد پیشرفت‌ها و اوج شکوفایی هنر معماری اروپا بوده است و هنر سنگ تراشی و مهندسی‌سنگ در معماری از نمودهای پیدایش این سبک معماری بوده است.

این سبک در نیمه‌ی دوم قرون وسطی با تاریخ مسیحیت رشد کرد. این سازه‌ها باهیبت بودند و از لحاظ ارتفاعی که داشتند بر تمام سازه‌های قبلی خود برتری یافته بودند. اگر چه معماری گوتیک به تدریج خیلی محبوب شد، اما تمام انواع سازه‌ها (کلیساها، قلعه‌ها، کاخ‌ها، کلیساهای جامع، ساختمان‌های عمومی و...) شروع کردند که به طور کامل یا به طور نسبی به این سبک ساخته شوند و تعداد زیادی از عمارت‌های گوتیکی که تا به امروز پا بر جای مانده‌اند ماهیت کلیسایی دارند. کلیساها و کلیساهای جامع فراوانی در طول اروپا به سبک گوتیک ساخته شده‌اند و ارزش زیبایی شناسی آن‌ها چنان است که چنین ساختمان‌هایی راه خود را به لیست میراث جهانی یونسکو باز کرده‌اند.

اولین رویکرد بر اسکلت سنگی سازه‌ی معماری گوتیک تأکید می‌کند و از نظر کار مهندسی به بررسی می‌پردازد. گویی سازندگان آن غیر از تبدیل دیوارهای سنگین رومانسک به آرماتورهای ظرف سنگی دغدغه‌ی دیگری نداشته‌اند. آنها که این دیدگاه را در قرن نوزدهم مطرح می‌ساختند، گوتیک را دارای ارتباط نزدیکی با فن‌آوری سبک جدید معماری آهن و فولاد می‌دانستند. ازاین نظر در تقسیم‌بندی کلی اسکلت‌های معماری، سبک گوتیک تفاوت اساسی چندانی با قصر بلورین و یا برج ایفل نداشت.

رویکرد دوم، معماری گوتیک را جزء هنرهای بصری (دیداری) به حساب می‌آورد و یا آن را بخشی از دانش زیبایی‌شناسی برمی‌شمارد که بر نقش خطوط تکرار شونده‌ای تأکید می‌کند که در بخش قابل رؤیت فضای داخلی فراگیر می‌شود و شکل آن‌را از کلیتی تخت و ساکن، به فضایی آراسته، سبک و پویا درمی‌آورد.

عده‌ای دیگر بر نقش نورپردازی در این نوع معماری تأکید دارند، آن‌هم نه تنها در برابر تأثیر نوری که از بیرون شیشه‌های رنگی به درون می‌تابد، بلکه تأثیر پدیده معروف به نخ‌نمایی در سبک گوتیک نیز مورد نظر است. نخ‌نمایی با ایجاد پوسته‌هایی چند لایه و قابل رویت از صلابت و سختی سازه می‌کاهد.

معماری گوتیک | از آغازین تا پیشرفته

دوره‌ی معماری در اروپا طی سده‌های سیزده و چهارده شکل گرفته و شکل‌گیری آن در این دو ‏سده مراحلی را طی نموده‌است که آن‌را در سه دوره گوتیک آغازین، گوتیک ‏پیشرفته و گوتیک پسین بررسی میکنیم.

   معماری گوتیک آغازین

معماری گوتیک در فرانسه آغاز گردید؛ البته با دوباره ساختن کلیسای ‏سن دنی پاریس. این کلیسا یکی از بزرگ ترین و قدیمی ترین بناهای عصر گوتیک محسوب می‌‏گردد. با اینکه کلیسای سن دنی هم آثار رومانسک در آن مشهود است و هم گوتیک ولیکن ‏کلیسای دوره انتقال است.‏ طاق جناغی با توجه به قوس های متقاطع یا اریب در زیر طاق گهواره ای خیلی آسان شناخته می شود. این قوس ها نقش آرماتور یا مسلح کننده ای را دارند که به عنوان چهار چوبی برای استخوان عصر گوتیک مورد استفاده قرار گرفته اند.

کلیسای نوتردام پاریس، این بنا در سال 1163 میلادی ساخته شد. برج‌های بازوها جزئی از ‏نقشه کلیسای پاریس یا کلیسای مشهور نوتردام نبودند. این بنا طوری است که متعلق به سبک ‏گوتیک آغازین است. در نقشه این کلیسا، پنج راهرو قابل ملاحظه‌است که در آن شیوه بلوک بندی رومانسک با شیوه طاق زنی شش بخشی صحن در دوره گوتیک آغازین ترکیب شده‌است. بازویی اصلی کوتاه است ‏و از حد راهروهای جانبی بیرونی فراتر رفته‌است.

 معماری گوتیک پیشرفته

معماری گوتیک پیشرفته به‌طور بسیار چشم‌گیری از معماری شیوه رومانسک و حتی گوتیک آغازین متمایز گردید. در میان سده سیزدهم میلادی معماری گوتیک به اوج شکوفایی خود رسید.

در همین زمان کلیساهای جامع رنس، آمین، بووه و بورژ بنا شدند که مشخص به بلندی و سبکی کم سابقه و باریکی جرزها و نازکی دیوارها، کشیدگی برج‌ها و مناره‌ها و تیزی سرمناره‌ها، تکرار و تاکید قائم‌های ساختمانی بودند. علاوه بر این سطح دیوارهایشان سراسر از شیشه‌بندی منقوش پوشیده شده بود تا نور بیشتری به فضای گسترده شبستان بتاباند. نقش برجسته کاری از ردیف هیاکل کوچک اندام قدیسان بر قوس‌های مکرر درگاه‌های ورودی و مشبک‌کاری بر سنگ و تزئینات سطحی افزایش یافت و این همان تحولی بود که گوتیک شعاع رسان نام گرفت.

از نمونه‌های بارز این معماری کلیساهای جامع آمین و سنت شاپل در پاریس است که دو عنصر مهم معماری گوتیک به شیوه‌ای بارز در آن‌ها به کار گرفته شده: نخست عنصر ساختمانی که عبارت است از جرزهای پشت‌بند توام با پشت بندهای معلق برپا شده در دو جانب بیرونی پیکر اصلی کلیسا برای پایداری در برابر رانش سقف بسیار بلند و استحکام بخشیدن به بدنه نازک و سبک دیوارها و دیگر عنصر تزیینی که عبارت است از گستردگی شیشه‌بند منقوش به درون خانه است.

ویژگی های این شیوه در این است که با طراحی دیوار صحن نور بیشتری از طریق پنجره های بزرگ تر شده زیر تاق به درون صحن راه می یافت. استفاده از پشت بندهای بازویی حذف بالکانه خطابه را از بالای راهروی جانبی ممکن می ساخت.

نکته دیگری که درباره گوتیک پیشرفته باید گفت استفاده از شیشه‌های منقوش و رنگی است که با همه تلاش به علت رنگی بودن شیشه‌ها داخل کلیساها تا حدودی تاریک هستند.

  کلیسای شارتر

این کلیسا که از دو بازوی عرضی و طولی تشکیل شده، به نظر می‌رسد ‏که بخش انتهای شرقی با صحن اصلی کلیسا برابر باشد و مهم‌ترین چیزی که در این کلیسا به ‏چشم می‌خورد، نوع سازماندهی فضاها است. آخرین طراحی مربعی، که در کلیساهای گوتیک ‏آغازین به‌کار بسته می‌شدند، جایشان را به یک شبکه بلوک‌‌بندی چهارگوش دادند، که در ‏آینده به اصل معماری گوتیک پیشرفته مبدل خواهد شد. در مقابل هر بخش چهارگوش صحن ‏‏( هر واحد) فقط یک مربع تنها دیده می‌شود. این روش بلوک بندی جدید با تغییری در ‏طراحی تاق همراه است.

تاق بندی گوتیک پیشرفته در مقایسه با اسلاف خود، محوطه نسبتا ‏کوچکتری اشغال می‌کرد. حائل بندی آن آسان‌تر بود. یعنی چهار بخشی است. حتی از نظر ‏بصری هم تاثیر قابل توجهی داشت چون دیگر تصور نمی‌رفت که هر یک از واحد‌های اصلی و ‏کنار هم حجم‌های جداگانه‌ای باشند و همچنین دیگر اثری از روش ستون‌بندی در این بناها ‏دیده نمی‌شد. هر چند صحن اصلی دارای مفصل‌بندی قابل توجهی بود ولیکن به صورت ‏وسیع و پیوسته جلوه‌گر است.

 معماری گوتیک پسین

دوره سوم یا آخر گوتیک را باید دوران شکوفایی و همچنین پایان این شکوه و عظمت و ظرافت دانست. در این زمان معمار گوتیک تلاش وسیعی در جهت ایجاد قوس‌های متقاطع داشت که فشار تاق را بدون واسطه سرستون‌ها مستقیما به پایه‌های بنا منتقل کند. پنجره‌های وسیع‌تری جای پنجره‌های وسیع پیشین را گرفتند و شبکه‌های داخلی آن به صورت شعله‌های آتش در می‌آمد و نوارهای متقاطع به شکل ابرو در آن‌ها تعبیه شدند.

در حقیقت معماری گوتیک پسین عبور از معماری سبک مشعشع به گوتیک شعله آسا بود و آن‌هم به علت استفاده از نقش و نگارهای نوک‌تیز چنین نامی به خود گرفت. این سبک در اواخر قرن پانزدهم به اوج شکوفایی خود رسید. در این مقطع زمانی پروژه‌های ساختمانی در فرانسه به دلیل جنگ متوقف شد و این هنر به خارج از فرانسه گسترش یافت. معماری نرماندی معمولا از آثار سبک معماری شعله آساست. یکی از این آثار برجسته کلیسای سنت مارکو نام دارد.

معماری گوتیک در کشورهای اروپایی: در هر یک از این کشورها معماری گوتیک دارای ‏ویژگی‌هایی خاص است. حال برای آشنایی با این ویژگی‌ها به بررسی کوتاه و مختصر معماری ‏گوتیک در کشور انگلستان می‌پردازیم:

گوتیک در انگلستان

معماری گوتیک از شارتر وایل دو فرانس هم‌چون سیلی به سوی ایالت فرانسه ‏سرازیر شد و از مرزها عبور کرد و به کشور انگلستان قدم نهاد. انگلستان با روی باز معماری ‏جدید را پذیرفت و علت آن‌هم این بود که نیمی از کشور انگلستان در قلمرو فرانسه بود. اسلوب ‏معماری گوتیک در انگستان به سه مرحله تقسیم می‌شود. گوتیک نخستین، گوتیک مزین و ‏گوتیک قائم. در معماری گوتیک آغازین در انگلستان پنجره‌های بسیار بلند و نوک تیز و ‏تاق‌هایی به همین روش پدیدار شد که سبک نیزه‌ای نام گرفت.

کلیسای سنت الیزابت

این کلیسا در شهر ماربورگ واقع شده و از بناهای این دوره در آلمان است. راهروهای جانبی بخش عمده‌ای از نقش ‏حائل‌بندی لازم برای تاق مرکزی را انجام می‌دهند.

پیکر تراشی در معماری گوتیک

پیکرتراشی گوتیک به طور کامل از کلیساهای این دوره پدیدار ‏شد و بر روی درهای غربی که دروازه‌های ورود به اورشلیم بهشت آسا و سردرهای شاهی پنداشته ‏می‌شدند، قرار گرفتند. پیکره‌های سردر غربی کلیسای «شارتر» که به صورت یکپارچه از کار ‏در آمده‌اند، عظمت و قدرت مسیح را نمایان می‌کنند. تولد، معرفی مسیح در معبد و مسیح ‏کودک در دامن مریم عذرا در سمت راست و معراجش به آسمان بر سردر سمت راست.

نقطه اوج پیکرتراشی گوتیک را در بعضی از تندیسهای کلیسای «رایمز» می‌‏توان دید، و از همه مشهورتر در این کلیسا مجموعه‌ای به نام ملاقات وجود دارد که در آن ‏صحنه حضرت مریم (س) دارای شخصیت کاملا متمایزی است، آن‌هم به خاطر انحنایی که به ‏بدن داده شده و به صورت موزونی بدن را برگردانده و به سوی ملاقات کنندگان متمایل شده ‏است.

شیشه منقوش در معماری گوتیک

‏اوج معماری گوتیک در پیکرتراشی و استفاده از هنر پرشکوه و با جاذبه‌ای است که به شیشه ‏منقوش معروف شده‌است. این مصالح جدید تقریبا با سبک گوتیک مترادف‌اند. در هیچ دوره ‏دیگری شیشه را با یک چنین ظرافت و زیبایی و حتی مهارتی به کار نبرده‌اند.

هنر گوتیک جدید شاخه‌ای از هنر معاصر است که برپایه وحشت و تاریکی بنا شده‌است. فرانسیسکا گوین در این مورد می‌گوید:

آنها چیزهایی هستند مانند هیولا و گروتسک. در این سبک نقص یا جهش بدن، ارواح، عروسک، ماسک جمجمه و انزجار دیده می‌شود. اینها عکس‌هایی هستند مملو از رنگ سیاه و سفید، فروپاشی و بی‌ثباتی. ترسی است که بر محیط زیست، خود شخص یا دیگران منعکس شده‌است. گاهی اوقات مفهوم هرج و مرج نیز در آن‌ها دیده می‌شود.

 برای ارتباط با کارشناسان طرح تو طرح و دریافت مشاوره، روی دکمه زیر کلیک کنید.

درخواست مشاوره