منظر، پدیدهای عینی - ذهنی (توصیف کوتاه یک دیسیپلین)
منظر بر خلاف ظواهر و توضیحات گواهگونه (که عموماً توسط افراد غیر متخصص ارائه میگردد) نسبتاً شفاف، دارای پیچیدگیهای عمقی فراوان است. منظر یک پدیده ترنس دیسیپلینی است که همواره بین علم و هنر شناور بوده و توسط افراد مختلف به میزان متفاوت درک میشود. در خصوص معنای لغوی منظر، دکتر تقوایی نوشتهاند: "این واژه که ریشه عربی دارد؛ هم به معنای مورد نظر (اسم مفعول) و هم نظرگاه (اسم مکان) فهم میشود که بیشتر به جنبههای عینی و قابل دیدن اشاره دارد. بر این اساس، مفهوم لفظی و ساده منظر، معادل تصویر یا مجموعه تصویرهایی که با یا بدون واسطه در محیط مرئی دیده و ادراک میشوند؛ یا تلقی چشمانداز، دور نما و محیطی مصنوع یا طبیعی که توسط انسان و دیگر موجودات زنده پردازش و قابل سکونت شده است"1. همچنین وی در جای دیگری به نقل از بل مینویسد؛ "منظر آن قسمت از محیط است که ما در آن ساکنایم و به واسطه ادراکمان آن را فهم میکنیم"2. "از نظر کنوانسیون منظر اروپا، واژه منظر به مفهوم ناحیهای است که، توسط مردم درک میشود و یا منطقهای که ویژگیهای آن ناشی از تعامل مولفههای انسانی و طبیعی است"2 .
"مکان، پدیدهای فیزیکی_ معنوی است که حاصل تجربه انسان در جایی و محصول تاریخ است. ماده و معنا، دو صفت قابل تشخیص مکان و محصول تعامل انسان و محیط در فضای بیرونی است. منظر خود به خود پدید نمیآید؛ بلکه از خلال تجربه انسان درفضا و به تدریج حاصل میشود"2. در مفهوم و جدای از توصیفات مصداقی میتوان گفت که شفافترین تعریفی که تاکنون به زبان فارسی ارائه شدهاست تعریف دکتر منصوری است؛ "منظر پدیدهای است عینی_ذهنی، نسبی و پویا که حاصل تعامل انسان با محیط و جامعه با تاریخ است".
تصویر شماره 1- دو خوانش همزمان از یک حقیقت واحد.
مرتبه عینی_ذهنی این دیسیپلین فراتر از دوآلیسم دکارتی است و از جهان کارتزین وی پیشی گرفت زیرا بنا بر اندیشههای دکارت پدیدهها یا میتوانند عینی باشند یا ذهنی، حال آنکه پس از او هایدگر به تأثیر از هگل این دوگانه ناکامل را برهم زد و فیلسوفان دیگر نیز این روند را تکوین نمودند. منظر نه بهتنهایی عینی است و نه بهتنهایی ذهنی، حتی در مرتبه عینی و ذهنی نیز نمیگنجد، این پدیده هر دو این مراتب را توامان و همزمان دارد. چنانچه کودکی برای اولینبار نام خانه را بر زبان جاری مینماید، منظور او فیزیک خانه نیست منظور او صرفاً وجه معنوی خانه هم نیست (در زبان انگلیسی معنایی که کلمه Home و House را از یکدیگر متمایز میسازد همین امر است) حتی این دو در کنار هم و به صورت جداگانه نیز به نحو کامل مفهوم خانه را منتقل نمیکنند!
خانه از نظر کودک آن فهمی است که همزمان از نوازش مادر، محبت پدر در اتمسفر کالبدی و فیزیکی خاص با توامانی عینیت_ذهنیت اتفاق میافتد که با گذر زمان ممکن است وجوه منظرین آن تعمیق پیدا کند. جدا نمودن مفاهیم عینی_ذهنی از واژه خانه به نظر ناممکن میآیند یعنی این کالبد فیزیکی آنقدر با ویژگیهای متافیزیکی آن در هم تنیده هستند که نمیتوان آنها را تبدیل به اجزای جدا گانه نمود. وقتی از منظر صحبت به میان میآید از لحاظ وجودی با چنین پدیدهای مواجه هستیم.
پدیدهای از دیدگاه کل نگر که عملاً مُقر به جدایی وجوه عینی و ذهنی خود نیست زیرا همانطور که بالاتر مطرح شد این دو مستقل و منفک از هم نبوده و نمیتوانند باشند بلکه دو تعبیر همزمان از یک اصل واحد هستند. همچنین میتوان اینگونه استدلال نمود که هر"منظر" در گذر زمان "منظرتر" میگردد. به نظر میرسد که یکی از مهمترین رسالتهای دیسیپلین منظر در دوران حاضر و جدای از وظایف در خصوص تبیین چهارچوبهای نظری و عملی خود، تشریح مقوله عینی_ذهنی بودن خویش است.
1- تقوایی، سید حسن تقوایی، سید حسن. (1391). معماری منظر: درآمدی بر تعریفها و مبانی نظری. تهران : مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
2 - منصوری، سید امیر. (1389). چیستی منظر شهری. مجله علمی منظر. 2(9) ، 30-33.
برای ارتباط با کارشناسان طرح تو طرح و دریافت مشاوره، روی دکمه زیر کلیک کنید.
نویسنده: سامان قیدی
تعداد 1 دیدگاه برای این مطلب ثبت شده است
رسول مدرس
۱۴۰۰-۰۳-۲۰مطلب جالبی بود با تشکر از آقای مهندس قیدی